Για πρώτη φορά καταγράφονται σε επίσημο ελληνικό έγγραφο οι απώτατες διεκδικήσεις επί θαλασσίων ζωνών βάσει του Δικαίου της Θάλασσας – Το έγγραφο αυτό, μαζί με τον χάρτη, παίρνει και ευρωπαϊκή σφραγίδα – Επί του πεδίου θα κριθεί η υλοποίηση όσων διακηρύσσονται
Την τελική άσκηση παράθεσης μέσω χαρτών των διαφορετικών θέσεων Ελλάδας και Τουρκίας για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών τους δρομολογεί η σημαντική πρωτοβουλία της Ελλάδας να εγκρίνει και να καταθέσει στην Ε.Ε. τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό (ΘΧΣ), ενώ η Τουρκία ετοιμάζεται να απαντήσει με τον δικό της χάρτη, ο οποίος βεβαίως θα καταγράφει τις γνωστές έως τώρα επιδιώξεις και διεκδικήσεις της.
Ο ΘΧΣ είναι ένα σημαντικό βήμα για την άσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας, όμως θα κριθεί στην πράξη, όταν αρχίσει η εφαρμογή του επί του πεδίου, με την ανάπτυξη των προβλεπόμενων δραστηριοτήτων στις περιοχές όπου η Ελλάδα έχει ήδη θεμελιωμένα δικαιώματα ή διεκδικεί άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων, τα οποία όμως αμφισβητεί ευθέως η Τουρκία.
Η κυβέρνηση, μετά από μεγάλες καθυστερήσεις που οδήγησαν και στην καταδίκη από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, αποφάσισε τελικά να προχωρήσει στην έγκριση του ΘΧΣ καθώς, πέραν της προθεσμίας της 27ης Απριλίου που είχε θέσει το Δικαστήριο, υπήρχε ο σοβαρός κίνδυνος, μετά την αναβολή των εργασιών για την πόντιση του καλωδίου Κύπρου – Κρήτης, να διαμορφωθεί η εντύπωση ότι η Ελλάδα υπό τον φόβο της Τουρκίας αποφεύγει να ασκήσει κυριαρχικά δικαιώματα, ακόμη και να αποτυπώσει τις θέσεις της σχετικά με το εύρος των θαλάσσιων ζωνών της.
Σημαντική κίνηση
Η απόφαση όμως που πήρε η κυβέρνηση θα αδικηθεί αν θεωρηθεί ότι είχε κυρίως επικοινωνιακό χαρακτήρα προκειμένου να διασκεδαστεί η ανησυχία που είχε προκαλέσει το θέμα της αναβολής των ερευνών για την πόντιση του καλωδίου της ηλεκτρικής διασύνδεσης Κρήτης – Κύπρου. Πρόκειται για ένα σημαντικό πρώτο βήμα για την προώθηση και άσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας, καθώς για πρώτη φορά καταγράφονται σε δημόσιο επίσημο έγγραφο οι απώτατες ελληνικές διεκδικήσεις επί θαλάσσιων ζωνών βάσει του Δικαίου της Θάλασσας, ενώ το έγγραφο αυτό, μαζί με τον χάρτη, αποκτά και ευρωπαϊκή σφραγίδα.
Είναι προφανές -και η κυβέρνηση το διευκρινίζει από την πρώτη στιγμή- ότι με τον ΘΧΣ δεν ανακηρύσσεται ΑΟΖ, ούτε παραχωρούνται κυριαρχία ή κυριαρχικά δικαιώματα στην Ελλάδα. Αποτυπώνονται όμως οι υπάρχουσες θαλάσσιες ζώνες (ΑΟΖ βάσει των συμφωνιών με Ιταλία και Αίγυπτο), τα χωρικά ύδατα των 6 ν.μ., με την επιφύλαξη επέκτασής τους έως τα 12 ν.μ., όπως προβλέπει το Δίκαιο της Θάλασσας, αλλά και όλη η δυνητική ΑΟΖ που προβλέπει ο Ν. 4001/2011.
Βάσει του νόμου αυτού, εφόσον δεν υπάρχει συμφωνία οριοθέτησης με όμορες ή αντικείμενες χώρες, τότε η Ελλάδα θεωρεί εξωτερικό όριο της ΑΟΖ της τη μέση γραμμή με τον τρόπο που η ίδια υπολογίζει και μετρά. Με βάση τον νόμο αυτό, εξάλλου, η Ελλάδα έχει καθορίσει τα οικόπεδα νότια και νοτιοδυτικά της Κρήτης, τα οποία μάλιστα έχει παραχωρήσει σε ξένες εταιρείες για έρευνες υδρογονανθράκων.
Κλείσιμο
Ερωτήματα πάντως προκαλεί το γεγονός ότι στον χάρτη δεν αποτυπώνεται και το δυνητικό εύρος των ελληνικών χωρικών υδάτων έως τα 12 ν.μ., όπως είχε αποτυπωθεί στον ανεπίσημο χάρτη εργασίας που είχε δημοσιοποιήσει η Κομισιόν προκαλώντας τις εντονότατες αντιδράσεις της Τουρκίας.
Επειδή για την Τουρκία το θέμα της αποτροπής της Ελλάδας από την επέκταση των χωρικών υδάτων έως τα 12 ν.μ. βρίσκεται στον πυρήνα των διεκδικήσεών της, η αποτύπωση στον χάρτη των σημερινών χωρικών υδάτων των 6 ν.μ. πιθανότατα λειτούργησε κατευναστικά για τη γείτονα.
Επίσης, στον χάρτη που δημοσιοποιήθηκε είναι εμφανής η παραχώρηση της Ελλάδας στη συμφωνία με την Αίγυπτο. Αυτό βεβαίως τότε κρίθηκε αναγκαίο προκειμένου να υπάρξει μια ουσιαστική απάντηση, και μάλιστα με την εγκυρότητα μιας διεθνούς συμφωνίας, στο Τουρκολιβυκό Μνημόνιο.
Στην επίσημη αντίδρασή της, η Τουρκία επέλεξε τη διπλωματική γλώσσα δηλώνοντας ότι παραβιάζονται περιοχές θαλάσσιας δικαιοδοσίας της τόσο στο Αιγαίο όσο και στην Ανατολική Μεσόγειο και ότι «οι μονομερείς ενέργειες και διεκδικήσεις της Ελλάδας δεν θα έχουν νομικές συνέπειες για την Τουρκία». Αφού προειδοποίησε ότι θα καταθέσει τον δικό της ΘΧΣ στην UNESCO και τα «αρμόδια όργανα του ΟΗΕ», κάνοντας επίδειξη «μετριοπάθειας», υποστηρίζει ότι «θα πρέπει να υιοθετηθεί μια ειλικρινής και ολοκληρωμένη προσέγγιση για την επίλυση ζητημάτων στη βάση του Διεθνούς Δικαίου, της ισότητας και της καλής γειτονίας, στο πλαίσιο της Διακήρυξης των Αθηνών».
Είναι προφανές ότι με την ύπαρξη δύο διαφορετικών και αλληλοκαλυπτόμενων ΘΧΣ σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο θα κριθούν τελικά στο πεδίο εφαρμογής τους η αξιοπιστία και η βιωσιμότητά τους.
Διότι ο ΘΧΣ από μόνος του δεν προβλέπει την ενεργοποίηση και αδειοδότηση συγκεκριμένων δραστηριοτήτων, οπότε θα δημιουργούνταν άμεσα προβλήματα επί του πεδίου, αλλά προσφέρει το συνολικό και ευρύτερο θεσμικό ρυθμιστικό πλαίσιο. Η αντίδραση της Τουρκίας είναι διπλωματική με την ανακοίνωση του ΥΠΕΞ, αλλά είναι προφανές ότι στην επόμενη φάση, όταν θα έρθει η ώρα της υλοποίησης συγκεκριμένων δραστηριοτήτων, κάθε χώρα θα πρέπει να υπερασπιστεί τα κυριαρχικά δικαιώματα που επιχειρεί να κατοχυρώσει με τον ΘΧΣ.
Καθώς ο ΘΧΣ, μεταξύ των δραστηριοτήτων που ρυθμίζει, αφορά και τις περιοχές διέλευσης αγωγών και καλωδίων, το θέμα της ηλεκτρικής διασύνδεσης Κρήτης – Κύπρου θα παραμείνει στην επικαιρότητα και θα αποτελεί σημείο τριβής με την Τουρκία. Ο κ. Γιώργος Γεραπετρίτης έκανε και πάλι λόγο για «κατάλληλο χρονισμό, καθώς είναι σύνθετο έργο», δηλώνοντας πάντως ότι όλα τα έργα θα συνεχιστούν κανονικά. Βέβαια, η επανάληψη των ερευνών δεν μπορεί να αναβληθεί επ’ αόριστον και θα αποτελέσει ίσως ένα από τα πρώτα crash test και για τον ίδιο τον ΘΧΣ.
Επίσης, σημαντική δοκιμασία θα είναι και ο καθορισμός των Θαλάσσιων Πάρκων στο Αιγαίο, όπου η κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι θα θεσπιστούν έως το τέλος του 2024, παρά τις έντονες αντιδράσεις της Τουρκίας, καθώς περιλαμβάνουν και δράσεις σε βραχονησίδες τις οποίες η ίδια θεωρεί «γκρίζες ζώνες».
Βεβαίως, η Ελλάδα ακολουθώντας πλήρως το Δίκαιο της Θάλασσας και έχοντας και την ομπρέλα του κοινοτικού κεκτημένου προσδίδει μεγαλύτερη εγκυρότητα στον ελληνικό ΘΧΣ έναντι αυτού που θα παρουσιάσει η Τουρκία, η οποία ουσιαστικά ακολουθώντας τις γνωστές αλχημείες αποτυπώνει τις διεκδικήσεις της σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο σε πλήρη αντίθεση με το Δίκαιο της Θάλασσας και, φυσικά, χωρίς καμία διεθνή κατοχύρωση, ακόμη κι αν πρόκειται για μονομερή κατάθεση, όπως έγραψαν τα τουρκικά ΜΜΕ, στην… UNESCO.
Ο Γεραπετρίτης
Ο Ελληνας ΥΠΕΞ σε συνέντευξή του (στον ΣΚΑΪ) άφησε να εννοηθεί ότι αυτή η εξέλιξη επιβάλλει σε όποιον διαφωνεί με τον ΘΧΣ να προσέλθει σε διάλογο ώστε να βρεθεί λύση μέσω της διεθνούς δικαιοδοσίας, αναφέροντας χαρακτηριστικά και το θέμα σύναψης συνυποσχετικού για παραπομπή της διαφοράς στη Χάγη.
Πάντως, οι χάρτες των ΘΧΣ (με την επιφύλαξη της δημοσιοποίησης του επίσημου τουρκικού χάρτη) δεν είναι αυτοί που μπορούν να αλλάξουν τα μέχρι τώρα δεδομένα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, όπου οι διαφορές λόγω των διεκδικήσεων της Τουρκίας είναι γνωστές. Και είναι σαφές ότι δεν αλλάζουν την έως τώρα κατάσταση, όπου η Τουρκία εκβιαστικά επιδιώκει να επιβάλει έναν εφ’ όλης της ύλης διάλογο με την Ελλάδα, που θα περιλαμβάνει όλες τις μονομερείς διεκδικήσεις της, με πρώτο βήμα τη διμερή διαπραγμάτευση.
Για την Αθήνα, η αναγκαία εδώ και καιρό αποτύπωση των διεκδικήσεών της επί της δυνητικής υφαλοκρηπίδας βάσει του Δικαίου της Θάλασσας ήταν εκ των ων ουκ άνευ για να προχωρήσει στα επόμενα βήματα που θα αφορούν και την υλοποίηση στην πράξη του ΘΧΣ. Αναγκαία, όμως, είναι και η κατάθεση των συντεταγμένων αυτών των δυνητικών θαλάσσιων ζωνών και στον ΟΗΕ, καθώς και βήματα όπως είναι το κλείσιμο των κόλπων και ο καθορισμός των ευθειών γραμμών βάσης που χρησιμοποιούνται για τους τωρινούς υπολογισμούς του ΘΧΣ. Και ακόμη, η υλοποίηση του σχεδιασμού για τμηματική επέκταση των χωρικών υδάτων έως τα 12 ν.μ. που, όπως είχε αναγγελθεί, θα αφορούσε την περιοχή νοτίως της Κρήτης.
Από την άλλη πλευρά, υπήρξε ένα τολμηρό και δύσκολο βήμα για την κυβέρνηση, καθώς η υιοθέτηση του χάρτη του ΘΧΣ πιθανόν δίνει την εντύπωση -και στην κοινή γνώμη- ότι οι ζώνες αυτές είναι ήδη κεκτημένο, κάτι που δεν είναι ακριβές. Οι θαλάσσιες ζώνες, όπως η ΑΟΖ, πρέπει να ανακηρυχθούν και φυσικά να οριοθετηθούν, κάτι που γίνεται μέσω διμερών συμφωνιών ή με παραπομπή στη Χάγη.
Η απόδοση πλήρους επήρειας στο Καστελόριζο, που έτσι προσφέρει στην Ελλάδα σύνορα με την Κύπρο και αποκόπτει τα επιδιωκόμενα από την Τουρκία σύνορα με την Αίγυπτο, είναι κάτι που θα προκύψει είτε από συμφωνία, είτε από την κρίση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, όπου οι πιθανότητες, λόγω και της αρχής της αναλογικότητας, δεν είναι με το μέρος της Ελλάδας.
Ετσι, πλέον η τωρινή κυβέρνηση αλλά και οι επόμενες ελληνικές κυβερνήσεις θα έχουν τη δύσκολη αποστολή, εφόσον στο μέλλον υπάρξει συμφωνία με την Τουρκία για παραπομπή στη Χάγη, να εξηγήσουν και να απολογηθούν για την ενδεχόμενη απώλεια της πλήρους επήρειας του Καστελόριζου, η οποία σήμερα αποτυπώνεται στον χάρτη του ΘΧΣ.
Και αυτό είναι σαφές ότι δημιουργεί πρόσθετο βάρος και ευθύνη σε όποια κυβέρνηση βρεθεί στη θέση να διαπραγματευτεί με την Τουρκία. Και αυτό δεν αφορά μόνο το Καστελόριζο, αλλά και τις θαλάσσιες ζώνες που διεκδικούνται για όλα τα νησιά και τις νησίδες του Αιγαίου.
Ενημέρωση
Η Αγκυρα ήταν προετοιμασμένη για την έγκριση του ΘΧΣ από την ελληνική κυβέρνηση, καθώς είχε υπάρξει ενημέρωση και ήταν γνωστή η προθεσμία της 27ης Απριλίου από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Δεν ήταν τυχαία η διαρροή στη «Milliyet», λίγο προτού ανακοινωθεί ο ελληνικός ΘΧΣ, των πληροφοριών αλλά και του χάρτη του υπό διαμόρφωση τουρκικού ΘΧΣ. Αυτό όμως δεν είναι επίσημο έγγραφο, αλλά εργασία του Εθνικού Κέντρου Ερευνών για τη Θάλασσα και το Ναυτικό Δίκαιο του Πανεπιστημίου της Αγκυρας (Deniz Hukuku Ulusal Araştırma Merkezi – DEHUKAM). Το ερευνητικό ίδρυμα επισημαίνει ότι πρόκειται για ακαδημαϊκή μελέτη και δεν αντανακλά την επίσημη θέση της Τουρκικής Δημοκρατίας, ούτε υποδηλώνει τη δικαιοδοσία της. Αρμόδια για την έκδοση του τουρκικού ΘΧΣ είναι η Προεδρία της Τουρκικής Δημοκρατίας.
Από το γεγονός όμως ότι η τουρκική πλευρά έσπευσε να απαντήσει στην Ελλάδα με τη δημοσιοποίηση του συγκεκριμένου χάρτη εκτιμάται ότι η μελέτη του πανεπιστημιακού ιδρύματος της Αγκυρας θα αποτελέσει τη βάση για την έκδοση του ΘΧΣ, που θα επισπευσθεί ώστε να δοθεί άμεση απάντηση στην Ελλάδα.
Βεβαίως, η τουρκική μελέτη ακολουθεί κατά γράμμα όλο το πλέγμα των τουρκικών διεκδικήσεων, καθώς επιμένει ότι ακολουθεί τη μέση γραμμή μεταξύ των δύο ηπειρωτικών ακτών, διαγράφοντας έτσι κάθε επήρεια των ελληνικών νησιών και μεταφέροντας τη μέση γραμμή στο κέντρο του Αιγαίου. Επίσης, στην ίδια μελέτη υιοθετούνται πλήρως η μονομερής και αυθαίρετη κατάθεση των συντεταγμένων των εξωτερικών ορίων της τουρκικής υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ με την επιστολή στον ΟΗΕ (18 Μαρτίου 2020, A/74/757), η οποία αποτελεί τη βάση της «Γαλάζιας Πατρίδας», καθώς και το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο, αλλά και η παράνομη συμφωνία οριοθέτησης με το ψευδοκράτος.
Επίσης, στην τουρκική μελέτη υπάρχει αναφορά στο Πρωτόκολλο της Βέρνης, το οποίο για την Ελλάδα έχει καταστεί ανενεργό, βάσει του οποίου η τουρκική πλευρά δηλώνει ότι η Ελλάδα πρέπει να απέχει από κάθε δραστηριότητα εκτός των χωρικών υδάτων της (των 6 ν.μ.), σε περιοχές δηλαδή που δεν έχουν οριοθετηθεί ακόμη κι αν ανήκουν προδήλως σε δυνητική θαλάσσια ζώνη της Ελλάδας.
